Hoe word ik een rat? Én andere vormen van Politiek Handelen voor Organisaties

Er zijn verschillende vormen van Politiek Handelen voor organisaties te onderscheiden. Sommige zijn in moreel opzicht twijfelachtig te noemen, veel zijn ineffectief en een aantal willen nu juist voorkomen als wondermiddel. Politiek handelen is het vermogen dat je nodig hebt om dingen (binnen organisaties) voor elkaar te krijgen. Dit politieke handelen kan verschillende vormen aannemen. Sommige vormen zijn gericht op eigen gewin, anderen meer op teams of groepen. Sommige benaderingen gaan uitsluitend van psychologiserende benaderingen uit, waar tegenover andere benaderingen meer uitgaan van systeem-benaderingen. We noemen hier een aantal varianten:

Hoe word ik een rat?

De controversiële schrijver en denker, Joep Schrijvers heeft het beruchte boek: ‘Hoe word ik een rat?’ geschreven. In Nederland is dit boek een van de meeste bekende boeken over politiek handelen. Dit boek verdedigt de stelling dat mensen alleen voor eigen gewin bezig zijn. Schrijvers zegt dan ook dat wanneer we ‘eerlijk’ om ons heen kijken dat we niet anders dan rattengedrag binnen organisaties kunnen waarnemen. Aangezien we toch al ‘ratten’ zijn, doen we er het beste aan om het spel te leren spelen zoals een optimale rat het spel speelt. Dit boek en haar stellingen komt overeen met veelvoorkomend gedrag van professionals.

Het voordeel van deze benadering is, dat het boek inzicht geeft in een aantal aspecten van het typische ‘rattengedrag’. Het boek gaat er wel aan voorbij dat er ook andere vormen van politiek handelen voor organisaties mogelijk zijn.

Politiek handelen is rattengedrag, daarom doe ik er niet aan mee

Met name inhoudelijke mensen hebben vaak een afkeer van politiek handelen. Vaak zien ze er weinig heil in, aangezien het grotendeels rattengedrag is wat ze waarnemen. Voor veel politieke zaken, steken deze werknemers en/of professionals begrijpelijk hun spreekwoordelijke hoofd in het zand. Ze wachten wel tot de wind over waait. Vaak doen ze niet aan het rattengedrag mee, maar doen gewoon hun eigen (inhoudelijke) dingen. Macht en politiek handelen zijn vies en moeten vermeden worden. Maar ook deze inhoudelijke mensen, die een afkeer van politiek gekonkel hebben, hebben in feite een politieke strategie om dingen voor elkaar te krijgen. Namelijk hun werk!

Het voordeel van deze benadering is, dat inhoudelijk werk vaak gedaan kan worden, maar dat er niet veel invloed op besluiten en besluitvormingsprocessen mogelijk is.

Hoe vang ik een rat?

Richard Engelfried en Peter van der Geer hebben in reactie op het beruchte boek van Schrijvers zijn boek; ‘Hoe vang ik een rat’, hun eigen boek geschreven met de titel: ‘Hoe vang ik een rat’.  Deze schrijvers zijn van mening dat ‘de ratten’ onze organisaties ziek maken en ziek houden. In hun boek geven ze tips en truuks om ratten te ontmaskeren en ze als het ware aan de schandpaal te kunnen nagelen. Het doel is dus om tot rattenvrije organisaties te komen. Het voorname inzicht van dit boek is dat ratten ook bange hazen zijn. Ze willen besluiten voor elkaar krijgen door communicatie en door weinig macht. Althans dit moeten de overige professionals geloven.

Het voordeel van deze benadering is dat ethisch onverantwoord gedrag zichtbaar word en voor een deel hanteerbaar word. Het nadeel van deze insteek is dat (te) veel gedrag als rattengedrag geïnterpreteerd zal worden. Deze methode is in feite een psychologiserende methode, die niet goed zicht biedt op intransparante besluitvormingsprocessen ’tussen’ mensen.

Cognitief politiek handelen

Cognitief betekend simpel gezegd, keuzes kunnen waarnemen en keuzes kunnen maken. Om deze keuzes bewust te kunnen hebben en vervolgens te kunnen nemen, zullen er rationele analyses vóór het handelen gemaakt moeten worden. Dr. Martin Hetebrij heeft het fundament van deze benadering kracthtig weergegeven in zijn boeken: ‘Communicatief Management’ en ‘Macht & Politiek Handelen: iedereen speelt mee’. Deze benadering leert verschillende invalshoeken en verschillende politieke keuzes bewust te maken. Op die manier kunnen er bewustere en doeltreffendere keuzes gemaakt worden.

Het voordeel van deze benadering is, dat er veel keuzes en mogelijkheden zichtbaar worden. Het nadeel is dat deze benadering gemakkelijk aan ethische kwesties voorbij kan gaan. Dit basismodel is gericht op individueel politiek handelen. Ook geeft het model geen houvast voor beslissingen die ad-hoc gemaakt moeten worden.

Organiserend handelen

Deze benadering is meer gericht op besluitvormingsprocessen, in plaats van de feitelijke besluiten. Besluitvormingsprocessen zijn de manieren om ons politieke handelen te organiseren voor zowel teams, afdelingen en de hele organisatie. De term ‘organiserend handelen’ is afkomstig uit het tweede boek van Dr. Hetebrij. Helaas gaat hij in dit boek niet verder op het begrip in. Deze vorm van politiek handelen is complex en vraagt hoogwaardige vormen van samenwerking.

Het voordeel van deze methode is, dat zij werkzaam kan zijn voor teams, afdelingen en/of hele organisaties. Het nadeel is dat deze methode in het ergste geval voor meer zelforganisatie zorgt die mogelijk het leiderschap ondermijnd met alle gevolgen van dien. Ook bij deze vorm van politiek handelen kan er te gemakkelijk voorbij gegaan worden aan ethische kwesties.

Politiek Handelen binnen een integraal kader

Dit is de methode die we bij Core Connections ontwikkeld hebben. We hanteren deze methode in zowel onze trainingen als in ons advieswerk. Deze vorm van politiek handelen houdt naast alle voorgenoemde vormen van politiek handelen ook rekening met leiderschap en politieke thema’s die met de wisselwerking van de organisatie en haar omgeving te maken hebben. Ook biedt dit model de ruimte voor ethische kwesties en het leren gebruiken van intuïtie.

Wanneer u meer wil weten over Politiek Handelen binnen een integraal kader, kijk dan eens bij onze trainingen of vraag hier informatie aan voor de adviesmogelijkheden voor uw organisatie.